In juni 1942 volgt de dwangarbeid om te gaan werken in Duitsland in de oorlogsindustrie.
Velen duiken onder, waarop klopjachten door de landwacht volgen.
De maatregelen tegen de Joden worden steeds grimmiger en straffen op het niet nakomen ervan zwaarder.
Toen op donderdag 29 april 1943 op bevel van de Duitse bezetter voormalige Nederlandse militairen weer in “krijgsgevangenschap weggevoerd” moesten worden, braken in het hele land stakingen uit.
Ook in Beneden-Leeuwen legden arbeiders op 30 april hun werk neer. Dat gebeurde bij de mandenmakerijen, scheepswerven, meubelfabrieken, de melkfabriek en de meelfabriek.
Om de staking te breken maakten de Duitsers middels plakkaten duidelijk dat het Standrecht vanaf 30 april 1943 van kracht was.
Op maandag 3 mei arriveerden hier twee overvalwagens van de Gestapo vanuit Tiel. Er werd een onderzoek naar de staking gestart. Eerst moesten de werkgevers op het gemeentehuis verschijnen. Vervolgens begonnen de razzia’s. De hele middag door werden mensen met overvalwagens bij bedrijven of thuis opgehaald en naar het gemeentehuis gebracht.
De bevolking was radeloos. Steeds verzamelden zich mensen voor het gemeentehuis, waaronder huilende familieleden, in afwachting of hun zoon of broer vrijgelaten zou worden. Als er teveel mensen samenschoolden, schoten de Duitsers over hun hoofden heen, waarna men zich verspreidde. Maar ze kwamen steeds terug. Tegen de avond bleven er twintig stakers over, die de nacht doorbrachten op stoelen of banken.
De volgende dag, dinsdag 4 mei, liepen gewapende patrouilles door de straten. Op hoeken van straten stonden wachtposten. Niemand mocht meer in de buurt van het gemeentehuis komen. Tot tegen vijf uur werden er stakers opgehaald, ondervraagd, vrijgelaten, geschopt en geslagen. ’s Avonds tegen negen uur werden negen stakers ter dood veroordeeld.
Jan Walraven, die ook voor de rechter stond, maar wiens naam niet genoemd werd, stapte na het uitspreken van het vonnis naar voren en verklaarde: “Als hier iemand schuldig is, ben ik het. Ik heb opdracht gegeven het werk neer te leggen, alleen ik. Deze mensen gaan vrijuit.” Daarna werd het vonnis veranderd. Vier van de negen stakers werden ter dood veroordeeld en hieraan werd Jan Walraven toegevoegd. De vijf anderen werden veroordeeld tot vijftien jaar tuchthuis, dus concentratiekamp. Dertien andere stakers werden veroordeeld tot afvoering naar kamp Vught. Van zo’n 90 opgehaalde stakers werden er 23 veroordeeld.
Allen uit deze laatste groep van dertien keerden in de loop van 1943 weer terug naar huis. De eerste op 22 mei, de laatste op 10 augustus. Zij hadden een zware tijd achter de rug.
Antoon van der Donk
De dochter van Antoon van der Donk, Marian Duifhuis, hoorde haar vader verschrikkelijke verhalen over de tijd in kamp Vught vertellen. Elke morgen en avond moesten ze bloot op de appèlplaats verschijnen. Heel lang moesten ze daar staan. Er werden klappen uitgedeeld aan degenen die zich verroerden.
In het kamp werden mannen gekneveld en gekleineerd. De hoofden werden kaalgeschoren. “Mijn vader heeft na de oorlog altijd zijn haren laten groeien zoals André Rieu. Bij de kapper moest ik altijd Polycolor zwart kleuring halen bij de kapper op de hoek. “Nooit meer van mijn leven zal ik met een kaal hoofd lopen”, zei hij.
Destijds haalde mijn ome Fan ons pap op bij het station in Tiel. Hij liep ons pap zomaar voorbij, had hem niet herkend, zo was hij vermagerd en van gedaante veranderd.
Na drie maanden kamp is de angst er altijd in gebleven. Ondanks alles was ons pap vrolijk. Elke dag uit het werk, mocht ik met hem meerijden op de brommer op de tankdop. Ons pap, zo’n lieve man.
Maar de angst bleef. Iedere avond keek hij onder het kussen en onder het bed. Hij was altijd angstig, vooral in het donker.”
Faan Pompen
Als je onder druk weigert iemand de schuld van iets te geven, terwijl je weet, wie wat gedaan heeft. Dat diegene een zware straf te wachten staat, maar dat ook jijzelf gestraft zult worden als je niet getuigt. Dan ben je een held!
Dit moet Faan Pompen overkomen zijn.
Leeuwen was in rep en roer. Overvalwagens vol Duitse soldaten waren naar het Benedeneind gekomen om stakers te bestraffen. Er was protest. Machines in fabrieken werden stilgezet. De melkfabrieken mochten geen melk meer leveren, dus werden melkbussen van de wagens getrokken.
Uiteraard wilden de Duitsers weten, wie dat gedaan hadden. Verschillende mannen werden naar het gemeentehuis gevraagd. De melkrijder, Faan Pompen, werd geconfronteerd met de twintig tegen de muur gezette mannen. Hij kende hen, maar gaf te kennen dat er niemand bij was, die het gedaan had.
Faan Pompen was een held, want hij getuigde niet. Daarmee redde hij het leven van velen. Bij de oprichting van het stakingsmonument dat in het pad naar de begraafplaats is geplaatst heeft men oog gehad voor deze held. Faan Pompen heeft een prominente plaats op dit monument gekregen.
Landelijk gezien werden er tijdens de april-meistaking 116 doodvonnissen uitgesproken, waarvan er 80 werden uitgevoerd.
Op straat werden 95 Nederlanders doodgeschoten en meer dan 40 ernstig gewond. Ongeveer 900 stakers werden afgevoerd, de meesten naar Vught. Van hen zijn er in september 1944 nog velen naar Duitse concentratiekampen getransporteerd.
De vijf ter dood veroordeelden zijn op woensdag 5 mei 1943 op de Galgenberg te Arnhem gefusilleerd. De terechtstelling vond plaats tussen 07.00 uur en 11.00 uur. Op de plaats waar dit doodvonnis werd voltrokken staat een eenvoudig monument.
De vijf gefusilleerden werden na de oorlog herbegraven. Elk in hun eigen dorp.
De drie uit Beneden Leeuwen werden te rusten gelegd aan de voet van de Calvarieberg, op de plaats waar nu het 4 mei monument staat, de zwarte bladzijde van Beneden-Leeuwen
Van de vijf, die tot 15 jaar tuchthuisstraf waren veroordeeld, kwamen er vier om in een concentratiekamp.
Alleen Piet van Dreumel overleefde. Toen de Russen het concentratiekamp naderden, lieten de Duitsers het kamp “leeglopen”. Piet maakte de dodenmars mee. Elf dagen lang liep hij mee in een stoet van gevangenen. Vijf man naast elkaar. Wie niet meer kon werd doodgeschoten.
Ook Piet moest van uitputting opgeven, maar werd als door een wonder gespaard.
Op 3 mei 1945 werd hij door de Russen bevrijd.